W Bielsku-Białej w przeszłości istniało kilka dużych cmentarzy, po których obecnie nie ma już śladu. I mimo, że pod ziemią nadal spoczywają prochy zmarłych, to w tych miejscach powstały parki, place, parkingi, zakłady przemysłowe oraz zabudowa mieszkalna. Wielu bielszczan może nie zdawać sobie sprawy, że spacerują albo nawet mieszkają na dawnym cmentarzu.

W trakcie epidemii cholery, która miała miejsce w mieście w latach 1830-1832, jej ofiary chowano na cmentarzu, którego główna część znajdowała się na terenie dzisiejszego kompleksu Orlik, tuż przy parku. Cmentarz używany był nadal po epidemii, aż do lat 80-tych XIX wieku chowano tu głównie osoby ubogie. W 1898 roku założono na terenie cmentarza Park Jubileuszowy imienia Cesarza Franciszka Józefa, czyli obecny Park Słowackiego. Szczątki zmarłych nadal spoczywają pod ziemią, ponieważ na terenie dawnego cmentarza nigdy nie przeprowadzono żadnych ekshumacji.

Cmentarz o powierzchni około 1,5 h powstał w 1939 roku i początkowo pochowani byli na nim żołnierze Wehrmachtu, którzy zginęli w czasie kampanii wrześniowej. W czasie II wojny światowej nekropolia rozrastała się. W 1943 roku drewniane krzyże zastąpiono murowanymi. Ostatnie masowe pochówki na cmentarzu miały miejsce jeszcze w 1945 roku. Szacuje się, że pochowano tam od 3 do 4 tysięcy niemieckich żołnierzy.

W 1945 roku wkraczająca do Bielska Armia Czerwona wysadziła znajdujący się na terenie nekropolii obelisk z orłem III Rzeszy. W latach 60-tych nagrobki zrównano z ziemią, a w latach 70-tych powstało tutaj pole namiotowe, a następnie camping. W ostatnich latach Fundacja “Pamięć” prowadzi co jakiś czas ekshumacje grobów, wydobyte szczątki przenoszone są na niemiecki cmentarz wojskowy w Siemianowicach Śląskich. W ostatnich miesiącach zakończono ekshumacje na cmentarzu.

Przechadzając się wokół katedry w Bielsku-Białej wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że stąpa po dawnym cmentarzu, który znajdował się wokół ówczesnego kościoła św. Mikołaja. Cmentarz funkcjonował w tym miejscu do 1783 roku, kiedy to postanowiono go zlikwidować na potrzeby rozbudowy infrastruktury miejskiej rozwijającego się Bielska. A, że w tamtych czasach nikt sobie nie zaprzątał głowy takimi sprawami jak ekshumacja, to powinniśmy mieć świadomość, że znajdują się tam nadal prochy dawnych bielszczan. Cmentarz w tym miejscu miał zostać założony w latach 1445 - 1447, kiedy powstała w tym miejscu pierwsza drewniana świątynia ufundowana przez księcia cieszyńskiego Wacława I.

Przy bielskiej ulicy Wyzwolenia, na terenach gdzie obecnie znajduje się zakład Polsport, do lat 60-tych ubiegłego wieku istniał cmentarz żydowski. Obecnie pozostał tylko pomnik informujący o jego wcześniejszym istnieniu.

Cmentarz żydowski przy ulicy Wyzwolenia został założony w 1849 roku na działce, która była prywatną własnością. W 1858 roku teren nabył Arcyksiążę Fryderyk Habsburg, któremu Żydzi płacili za dzierżawę, po czym w 1902 roku gmina żydowska odkupiła teren cmentarza od arcyksięcia. Od lat 30-tych, wraz ze wzrostem sympatii nazistowskich wśród miejscowych Niemców, na cmentarzu dochodziło do licznych dewastacji. Ostatnich pochówków dokonano na nim w 1942 roku, po likwidacji przez hitlerowców bielskiego getta.

W 1961 roku komunistyczne władze, w związku z rozwojem pobliskich Zakładów Sprzętu Sportowego Polsport, postanowiły zlikwidować nekropolię. W 1966 roku na terenie przeprowadzono ekshumację, która objęła tylko 160 z około 1700 grobów. Cmentarz został zlikwidowany, a w jego miejscu powstały obiekty przemysłowe. W 1996 roku postawiono pomnik upamiętniający cmentarz.

Na terenie, na którym obecnie stoi kościół pw. Opatrzności Bożej w Białej, do 1790 roku funkcjonował cmentarz miejski. Kościół ufundowany przez kupca Baltazara Damka powstał w latach 1760 – 1769, więc przez dwadzieścia lat nekropolia otaczała jeszcze świątynię. Decyzję o likwidacji cmentarza, ze względów sanitarnych, podjęły władze austriackie, które w 1772 roku, w ramach rozbiorów Rzeczypospolitej, zajęły Białą. Nowy cmentarz postanowiono ulokować 300 metrów od kościoła, w miejscu w którym znajdowały się mogiły Konfederatów Barskich poległych w walkach z wojskami rosyjskimi i austriackimi w rejonie Białej. W tym miejscu od 19 stycznia 1790 roku do dnia dzisiejszego funkcjonuje cmentarz parafii Opatrzności Bożej przy ulicy Cmentarnej.

Protestancki cmentarz powstał w tym miejscu już w 1550 roku i prowadzony był przez Protestantów. W 1599 roku chowano na nim ofiary dżumy, która pustoszyła miasto. W latach 1604-1608 wybudowano na terenie cmentarza pierwszą świątynię, której budowę nadzorował mistrz murarski Szymon Goeager. Świątynia w pierwszych latach pełniła funkcję kościoła cmentarnego, w późniejszym czasie na cmentarzu byli chowani również katolicy, a w 1654 roku sam kościół został przejęty przez katolików. Cmentarz został zamknięty w 1896 roku, a w jego miejscu powstał plac kościelny i ogród. Nagrobki istniały w tym miejscu jeszcze na początku XX wieku. Dziś jedyną pamiątką po dawnym cmentarzu jest nagrobek dr Josefa Adlera z 1879 roku.

Kolejnym miejscem w centrum miasta, gdzie kiedyś istniał cmentarz, jest teren w okolicach Placu Wojska Polskiego, gdzie obecnie stoi ewangelicki kościół Marcina Lutra. Dwuwyznaniowa luterańsko-katolicka nekropolia została założona prawdopodobnie w 1714 roku, jednak ze względu na plany budowy w tym miejscu istniejącego do dziś murowanego ewangelickiego kościoła, cmentarz został zamknięty w 1783 roku. Ewangelicy otworzyli wtedy nowy cmentarz przy ulicy Piłsudskiego. Jako ostatni na tym cmentarzu ,15 czerwca 1783 roku, został pochowany czteromiesięczny Johann Gottlieb Kremser.

Dziękujemy za merytoryczną pomoc w napisaniu artykułu Firmie Lete.

Foto: Zakład Pogrzebowy Lete